Микроскоп туралы жалпы мәлімет
Адамның көзі объект пен бөлшектердің мөлшері 0,1 мм-ден аз болса нақты көре алмайтындай етіп жобаланған. Табиғатта әртүрлі микроорганизмдер, өсімдік және жануарлар жасушалары және көптеген заттар кіші өлшемде келтірілген. Мұндай объектілерді көру, бақылау және зерделеу үшін адам микроскоп деп аталатын арнайы оптикалық құрылғыны пайдаланады. Бұл адам көзіне көрінбейтін заттардың суреттерін жүздеген есе көруге мүмкіндік береді.
Микроскоп екі грек сөзінен тұрады. Олар кішкентай және көру деген мағынаны білдіреді. Мәселен, оптикалық микроскоп объектінің имиджін 2000 есе ұлғайта алады. Зерттелген объект вирус және кішкентай жасушалар болса заманауи ғылыми электронды микроскопты қолданады. Бұл бақыланатын объектіні 20 000-40000 есеге арттыруға мүмкіндік береді.
Микроскоп тарихы
Микроскоптың тарихы негізінен оптика саласымен бірге дамыды. Дөңес линзалар б.з.б 300 жылы белгілі болды.Ол туралы ұлы ғалымдар Евклид пен Птолемей (127-151 г) зерттеп қолдану аясын тапқан. Алғаш рет линзалық көзілдірікті 1285 жылы итальяндық ғалым Сальвинио дели Арлеати ойлап тапқан. Нидерландыда алғашқы микроскопиялық құрылғыға ұқсас затты 1590 жылы З. Янсен жасаған екен. Екі дөңес линзаны алып, оларды бір түтіктің ішіне орнатып, түтіктегі объектіні зерттеген. Құрылғы белгілі затты он есе арттырып көруге мүмкіндік берді. Янсен бірнеше микроскоптар шығарып, әр кейінгі құрылғыны жақсартып отырды.
1646 жылы А.Кирчердің еңбегі жарық көрді. Онда ол ең қарапайым микроскоп түрін сипаттаған. Оны «былғары шыны» деп аталды. Үлкейткіш әйнектің үлгісі мыс негізіне орнатылды. Зерттелетін объект кестеге орналастырылды. Оған сәйкес күннің сәулелерін көрсететін және төменнен жарықтандыратын жұқа немесе жалпақ айна бар. Үлкейткіш әйнектің кескіні айқын болғанға дейін бұрандамен жылжытылды.
Құрылысы күрделі құрылғылар
Екі линзалардан құрылған кешенді микроскоптар XVII ғасырдың басында пайда болды. Көптеген фактілер анықталғандай, микроскоптың өнертапқышы Англия патшасы Иаков I қызмет еткен голландиялық ғалым К. Дребель болды. Дребель микроскопының екі көзілдірігін жасаған. Бір линзалар зерттелген объектіге бұрылды, екіншісі байқаушы көзіне арналды . 1633 жылы ағылшын физигі Р.Гук Дребельдің микроскопын жетілдірді.Физик оған үшінші линза қосып жұмыс жақсартты. Мұндай микроскоп өте танымал болды. 17-ші және 18-ші ғасырдың басындағы микроскоптардың көбісі оның схемасын қолдана отырып жасалған.Гук микроскоп арқылы жануарлар мен өсімдік тіндерінің жұқа бөліктерін зерттеген. Нәтижесінде ағзалардың жасушалық құрылымын ашқан.
Ал 1673-1677 жылдары голландиялық ғалым А. Левенгук микроскопты пайдаланып бұрынғы белгісіз болған микроорганизмдерді тапты. Көптеген жылдар бойы Левенгук 400-ге жуық қарапайым микроскоптар жасап шығарған. Олардың құрылысы шағын линзалардан және диаметрі 1 мм-ден кем болатын, шыны шарынан болған. Доптың өзі қарапайым тегістеу машинасына негіз болды. Сол құрылғы арқылы затты 300 есе үлкейтуге болатын. Осы құрылғылар арқылы Левенгук бірінің артынан бірі үлкен жаңалықтар жасаған. Бүгін таңда ғылыми зерттеулерді микроскопсыз елесте алмаймыз.Себебі микроскоп биологияда, медицинада, геологиялық зертханаларда және материалтану зертханаларында кеңінен қолданылады.