Дальтонизм дегеніміз не?
Дальтонизм дегеніміз туа біткен кішкене түсті соқырлық және тұқым қуалайшылыққа бейім. Көру қабілетінің бір немесе бірнеше түстерді, әсіресе қызыл және жасыл түстерді ажыратуға қабілетсіздігін Дальтонизм дейді. Негізінен ерлерде жиі байқалады. Бұл ауруды 1794 жылы ұлы ғалым Джон Дальтон зерттеді. Дальтонның өзі кейбір түстерді айыра алмайтын. Дальтон протаноп болды (қызыл түсті ажырата алмау).
Бірақ ол туралы тек 26 жасқа толғанда біле бастады. Оның үш ағасы мен әпкесі де қызыл түсті ажырата алмайды екен. Дальтон кішкентай кітабында өзінің отбасылық көру кемшілігін егжей-тегжейлі сипаттады. Кітаптың жариялануының арқасында көптеген адамның көру аймағы туралы визуалды аномалияларды анықтады. Біртіндеп түсті ажырата алмаушылықты «Дальтонизм» деп атап кетті.
Пайда болу себебі
Аурудың негізгі себебі — генетикалық фактор, ақаулы ген X хромосомасымен байланысты. Сирек жағдайларда аурудың пайда болуы жарақаттар болуы мүмкін. Аурудың берілуі Х хромосома арқылы жүреді. Сондықтан ауруды әрдайым әйел адамдар таратып отырады. Соның нәтижесінде анасынан берілген X хромосома ер баласындағы X хромосомасы ақауды түзей алмайды. Себебі ер адамдарда XY хромосома болғандықтан, мұндай ауру 20 рет жиі кездеседі.
Дальтонизм көрінісі конус визуалды рецепторларында (тордың орталық бөлігінде орналасқан жүйке жасушалары) бір немесе бірнеше фотосезгіш пигменттердің бұзылуымен байланысты.
Британдық ғалымдардың зерттеуіне сәйкес, қызыл және жасыл түстерді ажыратуға қиындық тудыратын адамдар көптеген басқа реңктерді көре алады екен. Атап айтқанда, қарапайым көру қабілеті бар адамдар көре алмайтын, хаки түсті реңктері және т.б. Түс соқырларының түрі прогрессивті нашарлауы көк пен сары түстердің айырмашылығымен сипатталады. Толық және ішінара түстің соқырлығын клиникалық түрде ажыратады. Крис-Нагель дальтонизмнің туа біткен бұзылыстарының жіктелуі үш түрлі бұзылуларды қарастырады деген. Олар қалыпты трихромазия, дихромазия және монохромазия.
Дальтонизм емдеу жолдары
Түсті рецепторлар (конустар) грек тіліндегі сөздермен белгіленеді. Протос (бірінші) — қызыл,дейтерос (екінші) — жасыл, тритос (үшінші) — көк түсті қабылдайды. Осыған сәйкес, ауытқушылық үшхромазияда бастапқы түстерді қабылдаудың әлсіреуі байқалады: қызыл — протаномалия, жасыл детереномалия, көк тританомалия.
Дальтонизмнің тұқым қуалаған түрін емдеу мүмкін емес. Жүре пайда болған кезде оны түзетуге мүмкіндік бар. Бірақ толық қалпына келтіру мүмкін болмайды. Егер аурудың даму себебі катаракта болса, хирургиялық емдеу әдісі қолданылады. Сондай-ақ түзету мақсатында арнайы контактілі линзалар мен көзілдіріктер қолданылады. Дальтонизм адам денсаулығына қауіпті емес. Бірақ ол өмір сүру сапасына айтарлықтай әсер етеді.