Шизофрения — тез қарқынды(хронический) дамитын аурулардың бірі. Шизофрения ауру екпесі (приступ) көп болғанда тез дамиды. Бұл ауру созылмалы ауру түрі және үздіксіз жалғасады. Екпе кезінде науқасқа әр түрлі галлюцинациялар немесе дауыстар естіледі және көрінеді. Ауру салдарынан науқас адам өзінің барлық сүйікті заттарынан қызығушылығын жоғалтады.
Шизофрения тарихы
«Шизофрения» ауруының зерттеу тарихы ежелгі Мысырдан басталады. Мысырдағы Б.з.б XVI ғасырды зерттеген танымал ғалым Эберс алғаш рет шизофрения сияқты симптомдарды папирустардан анықтаған. Сол Эберс папирусында көптеген медициналық аурулар жазылған. Көбінесе ас қорыту жүйесі және жүрек ауруы туралы. Сонымен қатар сол папируста психосоматикалық аурулардың сипаттамасы айтылған. Египет ғалымдары белгілі бір аурудын емдеу әдістерімен қатар психикалық немесе психотерапиялық емдеуді қарастырған.
Ежелгі Грек философтары осы ауру туралы көптеген шығармаларында айтқан. Бірақ олар барлық психикалық ауруларды жеке бөлмей жалпылама зерттеген.
Ауруды зерттеуінің келесі кезеңі ретінде араб ғалымдарының еңбегін атауға болады. Соның ішінде бұл ауруды тікелей зерттеген Авиценна еңбектерін жатқызуға болады. Авиценна бұл ауруды «Джурун Муфрит» деп атады. Сонымен қатар Авиценна бұл термин арқылы әр түрлі түрдегі психикалық бұзылушылықтарды атаған. Мысалы маниякалды-депрессиялық психоз, мания, жындану т.б. Осыдан адамзатқа бұл ауру түрі ежелден белгілі.
Бұл ауруы туралы адамдар мыңдаған жылдар бойы білген. Бірақ соған қарамастан осы аурудың заманауи тұжырымдамасын тек 20 ғасырда анықтаған. Оны психолог ғалым — Эмиль Крепелин болған. Мәселен, ол шизофренияны басқа психикалық бұзылулардан ұқсас табиғатпен бөлген.
Аурудың даму жолдары
Шизофрения ауруы XX ғасырдағы ғалымдардың зерттеуі бойынша кез келген жаста дамуы мүмкін. Бірақ аурудын бастапқы кезеңі барлығында бірдей келеді. Бұл аурудың диагнозы халықаралық классификациясы негізінде жасалады.(ICD-10).Оның негізгі критерийлері:
1.Ой-пікірлердің ашықтығы. Науқас көбінесе өз ойларын толығымен айтып беруі және басқада құпияларын жария етуі мүмкін.
2. Әсер ету идеялары. Адам өзінің ойлары, әрекеттері, дене қозғалысынтарын басқа біреу басқарып отыр деп ойлауы. Мысалы олар құпия шпиондар немесе сиқыршы колдундар одан қоса инопланетяниндар болуы мүмкін.
3. «Бөтен» дауыстар. Адамның басындағы бөтен дауыстар оның қимылдарына пікір айтуы мүмкін.
4.Абсурдтық идеялар. Науқас өзін белгілі бір әйгілі тұлға ретінде санауы.Және әр түрлі абсурдық идеялар жатады.
Мәселен, психология, психиатрия және психоанализ дамуымен қазіргі уақытта шизофренияның жалпы анықтамасы айтарлықтай өзгерді. Ең аз дегенде, ол енді ширығып, шизофренияға және осыған ұқсас ауруларға шалдыққан сырқаттың басқа да синдромымен алмастырылмайды. Шизофрения заманауи уақытта аурудың өз белгілерін анықтады. Бұл шизофренияның неғұрлым дәл диагностикасына, сондай-ақ неғұрлым нақты диагноз қоюға, өнімді емдеуге мүмкіндік берді.
Шизофрения себебі мен салдары
Шизофрения ауруының пайда болу себептеріне байланысты көптеген этиологиялық болжамдары бар.Олар биологиялық, әлеуметтік, психологиялық және тіпті қоршаған орта. Бұл гипотезалар бір-бірін жоққа шығармайды және шизофренияның себептері әртүрлі этиологиялық факторлардың бір мезгілде әсер етуі мүмкін. Мысалы, вирустың ішкі дамуы (внутриутробного) сатысында немесе генетикалық әсер етуі.
Көптеген зерттеушілердің пікірінше, шизофрения — бұл зиянды экологиялық факторлардың әсерінен жүзеге асырылуы мүмкін. Ауру тұқымқуалайтын болуы да мүмкін. Мұның бәрі генетикалық мозаикаға байланысты. Бірақ бүгінде баланың шизофренияның бар-жоғын болжау мүмкін емес. Бүгінде бар генетикалық кеңес ақиқаттан алыс. Аурулар көбінесе сау балаларда туындайды.
Шизофрения ауруымен ауырған адамдар көбінесе шығармашылық саласына бейім келеді. Кейбір дарынды адамдар осы аурумен ауырған. Олар жазушы Кнут Хамсун,Эдвард Мунг, Пол Сезанн, Винсент Ван Гог, композитор Роберт Шуманн, пианист Глен Гулд т.б Шизофрения әдетте шығармашылық идея түрткі болады. Ғалымдар бұл ауру бастапқыда дарынды адамдарда дамиды деп санайды.
Аурудың емдеу жолдары
Шизофрениямен ауыратын науқастарды емдеудің негізгі әдісі психофармакология болып табылады. 1950 жылдары психозды да, аурудың басқа да көріністерін емдеу үшін тиімді дәрілік заттар қолданды. Алғашқы психофармакологиялық препараттардың бірі Аминазиннің тұрмыстық препараты болды. Содан кейін дәрі-дәрмектер ауқымы кеңейіп, «Стелазин» мен «Галоперидол» сияқты дәрілерді қолданды. Ал жақында Ziprex, Rispolept, Seroquel дәрі-дәрмектер қолдануда. Сондай-ақ, әртүрлі депрессия, амитриптилин, мелипрамин, ремерон және басқаларға әсер ететін антидепрессанттардың кең спектрі қолданылады. Қайталануды болдырмау үшін стационардағы емделу кезінде қол жеткізілген жағдайды сақтау үшін ремиссияда қажет емдеу терапиясы болады. Психотерапия шизофренияны емдеуде де басты ролді атқарады. Сондай-ақ, психотерапия әдісі кең таралған.
Пайдаланылған әдебиеттер: