Диірмен тарихы
Диірмен тарихы адам өсірген астықтың ұнын алу үшін пайда болған өнертабыс. Астық тегістеудің ең алғашқы құралы мәйда тас пен ыдысша(пестик) болатын. Кейінірек астық ұнтақтай бастады, соның арқасында ұнның сапасы жоғарылады. Римде және Ежелгі Грецияда кең таралған қолмен жұмыс істейтін диірмен ойлап табылды. Тұтқалар түрлі мөлшерде болды. Үлкен диірмендер құлдар мен есектердің көмегі арқылы айналды.
Су диірмені
Уақыт өте келе, жануардың немесе адамның күш-қуатын пайдаланбай жұмыс істейтін өнертабыс пайда болды. Бұл өнертабыс су диірмені болды. Ежелгі уақытта адам өзенін суын тартып,өз жерін суландырған. Бұл суғару машинасы (chadufon) горизонтальдік осіне ие үлкен доңғалақтың шетіне бекітілген шоққыштардың бөлімдерінен тұрды. Дөңгелек айналған кезде, төменгі шелек өзенге түсіп, су толтырып, көтеріліп, дөңгелектің ең биік нүктесіне жеткізіледі.
Судың жылдам ағыны бар жерлерде судың қысымын реттейтін бөлшектер орнатылды. Дөңгелектер өз кезегінде адамның күш-жігерінсіз жұмыс істеді. Қарапайым және сенімді су қозғалтқыш өнертабысы технологияны одан әрі дамыту үшін өте маңызды болды. Адамдар су дөңгелегінің айналуы суды сорғызу үшін ғана емес, сонымен қатар басқа мақсаттар үшін, мысалы, астықты ұнтақтау үшін қолданылатындығын түсінді. Су ағыны аз болған жерлерде өзен судың деңгейін көтеріп, ағыны дөңгелектерге арналған арнайы шұңқырға бағыттайды.
Диірмен құрылысы
Су қозғалтқышы ойлап табылған кезде қозғалтқыш механизмі қажет болды. Ол тек беру механизмі мен қатар түрлендіру қозғалысын атқару керек. Бұл жерде доңғалақтың идеясы қолданылды. Егер екі дөңгелек тығыз байланыста болса, параллель айналу осі арқылы олардың біреуі (жетекші) бұрыла бастаса, онда дөңгелектердің арасындағы үйкеліс салдарынан екінші дөңгелекте бұрылады.
Бұл дөңгелектің дөңгелектерінде орналасқан нүктелердің әрқайсысы бірдей болады. Екі өзара байланысты дөңгелектің үлкен дөңгелегі диаметрі кішкене дөңгелектің диаметрінен үлкенірек болған сайын бірнеше еселеп бұрылады.
Бұл әртүрлі диаметрлі екі дөңгелекті жүйені пайдаланған кезде біз қозғалысты түрлендіреміз. Тегіс дөңгелектерді пайдалану ыңғайсыз. Су қозғалтқышының өнертабысы, айналмалы қозғалысты түрлендіретін қозғалтқыш механизмін құру және пайда болуына ықпал етті. Ежелгі Римнің танымал механикі және сәулетші Витрувий алғашқы үш қозғалтқышты, бастапқы және атқарушы механизмдерден құралған су-диірмен құрылысын егжей-тегжейлі сипаттады. Өндірісте кең қолданыста болған алғашқы станоктар су диірмені өндірісіне алғашқы қадам болды.